Virtuele tour: Fort Crèvecoeur in 1629
Tussen Engelen en Hedel in ligt langs de Maas het Fort Crèvecoeur. Deze plek heeft een rijke geschiedenis waarin het veel verschillende bezetters heeft gehad. Dit begon allemaal tijdens de Tachtigjarige Oorlog toen het Staatse leger hier startte met bouwen. Het fort zou jaren later in 1629 een belangrijke rol gaan spelen tijdens het beleg van ’s-Hertogenbosch. Ontdek de geschiedenis van deze plek zelf via de virtuele tour.
Het ontstaan van Fort Crèvecoeur
’s-Hertogenbosch was een belangrijke stad en katholiek bolwerk aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog in 1568. Tot 1629 was het in handen van de Spanjaarden. In de jaren daarvoor probeerden de Staatsen de stad al te verzwakken. In 1587 stichtten zij een schans op het knooppunt tussen de Maas en de Dieze. Deze was de voorloper van het Fort Crèvecoeur.
De schans lag op een strategische locatie. Hier konden de Staatse troepen de scheepvaart van en naar ’s-Hertogenbosch controleren en tegenhouden. Daarnaast konden zij het gebied onder water zetten door een dam in de Dieze. Dit heet inundatie. Op die manier konden ze het land rond de stad en schans laten vollopen zodat een aanval van de Spanjaarden van uit de stad moeilijker werd.
In de jaren daarna kwam de plek wisselend in Spaanse en Staatse handen. In 1589 was de schans kort in Spaanse handen en breidden zij dit uit met een fort. Dat ging fout toen de militairen maandenlang niet werden betaald. Daardoor waren ze snel om te kopen door prins Maurits. Zo hadden de Staatse troepen het fort in 1590 weer in handen.
Hartenpijn
De naam van het fort komt van het Franse woord voor hartenpijn. Op 14 juli 1587 overleed de Spaanse commandant Claude de Barlaimont, heer van Hautepenne. In de strijd tegen de Staatsen werd hij dodelijk getroffen in de buurt van de locatie van het fort. Hij werd zwaargewond naar ’s-Hertogenbosch gebracht waar hij stierf.
Zijn mannen waren zo geraakt door dit verlies dat ze de plek voortaan Crepi Cordium noemden. De Latijnse benaming voor hartenpijn. Later werd dit naar het Frans vertaald: Crèvecoeur. Een ander verhaal beweert dat de naam gaat over de hartenpijn van ’s-Hertogenbosch. De stad had namelijk veel last van de belemmering van hun vaarverkeer.
Strijd om de dam in de Dieze
Toen de Spanjaarden in 1593 de schans weer probeerden terug te veroveren, versterkten Prins Maurits het. Dit deed hij met onder andere een dam in de Dieze. Hiermee sloot hij de Dieze af waardoor het land onder water kwam te staan. De Spanjaarden moesten daardoor met hun aanval uitwijken naar Engelen en Vlijmen.
In 1599 heroverden de Spanjaarden de schans en verwijderden ze de dam. Onder leiding van de tijdelijke gouverneur van de Spaanse Nederlanden, Kardinaal Andreas van Oostenrijk, bouwden ze de schans om tot een heus fort.
Kort daarna, in 1600, kwam het fort weer in handen van het Staatse leger. Prins Maurits breidde het verdedigingswerk uit tot zeven bastions. Ook keerde de dam in de Dieze terug. Het was nu voor de Spanjaarden nog moeilijker om het fort in te nemen.
Van 1609 tot 1621 vond het Twaalfjarig bestand plaats. In deze periode was er een wapenstilstand tussen de Spanjaarden en Staatsen. ’s-Hertogenbosch mocht eerst de dam niet verwijderen. Wel mocht het stadsbestuur een kanaal graven tussen de Dieze en de Maas ten oosten van het fort. Dit plan werd nooit uitgevoerd en in 1616 werd de dam toch verwijderd.
Het plan van het stadsbestuur voor het nieuw kanaal tijdens het Twaalfjarig bestand. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Circumvallatielinie
In 1629 probeerde het Staatse leger weer om de stad in te nemen. Frederik Hendrik belegerde de stad en legde hiervoor twee linies aan. De buitenste linie, de circumvallatielinie, zorgde ervoor dat de beleggers niet in de rug konden worden aangevallen door Spaanse troepen van buitenaf. Fort Crèvecoeur was onderdeel van deze linie. De binnenste linie, de contravallatielinie, beschermde de beleggers tegen aanvallen vanuit de stad.
De circumvallatielinie om 's-Hertogenbosch tijdens het beleg van 1629. Bekijk in beeldbank Rijksmuseum.
In deze linie was Fort Crèvecoeur geen op zichzelf staand fort. Het was onderdeel van een groep belangrijke forten die ’s-Hertogenbosch moesten verdedigen. Andere belangrijke forten waren Fort Sint Anthonie en Fort Isabella, richting Vught. In 1623 was Fort Pettelaar aan de zuidoost kant van de stad erbij gekomen.
Het fort in verval
Na de inname van ’s-Hertogenbosch in 1629, begon er een periode van relatieve rust in het gebied. Fort Crèvecoeur was daarom niet meer nodig en kwam in de loop van de jaren in verval.
Daardoor was het voor de Fransen makkelijk om in 1672 het fort in te nemen. Lang hielden ze het hier niet vol. In 1673 vertrokken ze weer waarbij ze het fort vernietigden. Het kruithuis werd opgeblazen en de andere gebouwen in brand gestoken. Alleen de kerk bleef bespaard.
Het zou tot 1697 duren voordat de oude functie van het fort werd hersteld. In de periode 1697-1701 nam de vestingbouwer Menno van Coehoorn het Fort Crèvecoeur op in zijn verdedigingslinie.
Het door de Fransen in brand gestoken Fort Crèvecoeur in 1673. Bekijk in beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch.
Stap zelf in 1629 via de VR-tour en ontdek wat er zich allemaal op deze plek heeft afgespeeld.
