Victoria op een ring

‘Waar zijn de vrouwen?’ was het thema van de Nationale Romeinenweek 2019. Die vraag geldt in ’s-Hertogenbosch zeker ook voor de tempel van Empel. Daar zijn namelijk bij de opgravingen begin jaren ’90 en bij latere onderzoeken honderden voorwerpen gevonden die te maken hebben met het Romeinse heiligdom van de god Hercules Magusanus.

Victoria op een ring. Gevonden bij Tempel van Empel. 

Overkill aan mannelijkheid

Maar tussen al die vondsten bij de Tempel van Empel zijn er maar heel weinig in verband te brengen met een vrouw… Het zijn vooral objecten die gerelateerd zijn aan de wereld van de man. Zoals wapens, mantelspelden als onderdeel van de militaire uitrusting en paardentuig. Zet daar tegenover een ketting met barnstenen kralen en een stukje bronsblik dat misschien onderdeel was van een spiegel. En dan is het nog niet eens zeker dat die per se van een vrouw waren!

De verklaring voor de overkill aan mannelijkheid is dat Hercules Magusanus vooral vereerd werd door militairen. Van Hercules Magusanus is ook een beeldje teruggevonden. We nemen aan dat de Bataafse soldaten die hun diensttijd erop hadden zitten, hier de godheid met geschenken hebben bedankt dat ze het eind hadden gehaald.

Victoria

Toch is er tussen al die mannendingen wel een vrouw te vinden. Want op een gevonden ring is Victoria te zien. De godin van de overwinning is hier afgebeeld terwijl ze op een renwagen twee paarden leidt. Het is een klein object van 13 millimeter hoog. De godin met attributen, wagen en paarden zijn uitgevoerd in witte glaspasta. Ze zijn afgebeeld op een ondergrond van groen glas. De ovaal van gelaagd glas is een gem: de steen van een zegelring.

Op haar rug heeft de godin haar kenmerkende vleugels met in haar linkerhand een palmtak of toorts als teken van de overwinning en met de rechterhand voert ze de teugels. Van de renwagen is het wiel te zien, van de paarden alleen een bil en een achterbeen. Op het ontbrekende deel zijn de paarden afgebeeld.

Imitatie in glas

Dit soort ringen zijn in Empel verschillende keren gevonden. De ring is dan van ijzer of van goud, de steen bijvoorbeeld sardonyx of kornalijn. Maar in dit geval van Victoria is niet een edelsteen gebruikt, maar een imitatie in glas. Minder duur dus, maar wel namaak van een dure steen. Want met de gelaagdheid in wit en groen wordt een camee nagebootst, oftewel een edelsteen in twee lagen waarvan de bovenste laag wordt weggesneden om een voorstelling in reliëf te realiseren.

Een vergelijkbare Victoria is te vinden in het RMO in Leiden. Hier is in sardonyx de witte laag uitgesneden zodat godin, voertuig en paarden mooi afsteken tegen het donkerblauw. (afbeelding Rijksmuseum van Oudheden, inventarisnummer GS-11065).

Vergelijkbare Victoria (Rijksmuseum van Oudheden, inventarisnummer GS-11065)

Waar zijn de vrouwen?

Om tenslotte terug te komen op de vraag ‘Waar zijn de vrouwen?’: is dit nu een aanwijzing voor aanwezigheid van Romeinse vrouwen in het heiligdom? Helaas, waarschijnlijk niet. Want we nemen aan dat de ringen die in Empel zijn gevonden, door mannen werden gedragen: de symboliek van de overwinning was van groot belang voor een soldaat. Daarmee is ook deze Victoria een mannending…