Henri Bakker
De stad ’s-Hertogenbosch heeft in haar lange geschiedenis vele markante personen voortgebracht. Sommigen van hen blonken uit in moed of barmhartigheid, anderen droegen met hun ontdekkingen of kennis bij aan de ontwikkeling van de stad. Eén van hen is luchtvaartpionier Henri Bakker: een bescheiden man met grote moed, die de eerste militaire vlucht in Nederland maakte.
Henri Bakker in zijn eerste toestel, de zelf (in 'licentie') gemaakte Blériot, in 1910. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Luchtvaartpioniers
In de Bossche wijk De Kruiskamp, tussen de Helftheuvelpassage en het Beatrixpark, ligt een stratenblok waarvan sommige straatnamen tot ieders verbeelding spreken. Het zijn de namen van grote luchtvaartpioniers als vliegtuigbouwer Anthony Fokker en KLM-oprichter Albert Plesman. Met hun enorme ondernemingszin en doorzettingsvermogen drukten ze een grote stempel op de Nederlandse luchtvaart.
Bewoners van de Henri Bakkerstraat zullen wellicht niet direct een link hebben gelegd met de vroege luchtvaart van de twintigste eeuw. Toch was het de Bossche Bakker die in 1911 geschiedenis schreef. Dichtbij huis, op het terrein van de Pettelaar, werd hij de eerste piloot van het Nederlandse leger.
Fietsen en vliegen
Henri Bakker werd in 1878 geboren in ’s-Hertogenbosch als zoon van een fietsenmaker, gevestigd Achter het Stadhuis. Het werken en omgaan met de fiets zal hem met de paplepel zijn ingegoten; een achtergrond die hij opvallend genoeg deelt met andere luchtvaartpioniers. Ook de Belgische vliegenier Jan Olieslagers, wiens straat parallel aan die van Henri Bakker ligt, startte zijn loopbaan bij een fietsenwinkel, net zoals de gebroeders Wright.
Hun ervaringen met mechanica, balans en materialen uit de fietsindustrie gaven hen waarschijnlijk een flinke voorsprong bij de bouw van hun eerste vliegtuigen. Ze waren gewend om praktische problemen creatief op te lossen: een cruciale eigenschap voor luchtvaartpioniers.
Henri Bakker met zijn vrouw Johanna en hun dochtertje. © Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
Henri Bakker voetbalde, won prijzen met schaatsen, was motorrijder en blonk uiteraard uit op de fiets. Waar Olieslagers zich op professioneel gebied liet gelden in het wielrennen, verblufte Bakker tijdens zijn militaire dienst met zijn snelheid.
Er werd een test gedaan met het overbrengen van berichten per fiets, waarbij werd onderzocht hoeveel winst er te behalen viel door het inzetten van een estafetteploeg (ten opzichte van één man die de hele afstand fietste). Over een afstand van 80 kilometer bleek die winst… niet te bestaan! Sterker nog: Henri Bakker finishte ruim voor de estafetteploeg en liet zijn superieuren in verwarring achter.
De stille vlieger
Op zoek naar een nieuwe uitdaging, meldde Bakker zich in 1910 bij de 'Eerste Nederlandsche Vliegvereeniging' in Gilze-Rijen. Er was slechts één toestel, een Blériot met een drie-cilinder Anzani motor die voorin het toestel was geplaatst. Eenmaal door het vliegen bevangen, haalde Bakker begin 1911 als één van de eerste Nederlandse vliegers zijn vliegbrevet.
Het commentaar in de Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche courant van 15 februari 1911 sprak vol bewondering en trots: ‘Een Bossche vliegenier! Ja dat zal niemand verwonderen, dat een van de vele Bossche sportlievende zonen zich tot hoogere sferen heeft aangetrokken gevoeld.’
Hoewel enorm sportief en altijd op zoek naar grenzen om te verleggen, was Bakker geen roekeloze piloot. In tegenstelling tot mannen als Olieslagers, die overliepen van bravoure en waaghalzerij, was Bakker voorzichtig, verlegen en een man van weinig woorden. Hij stond daarom al snel bekend als ‘De stille vlieger’.
Zijn voorkomen was misschien bedeesd, maar moed had hij genoeg. Vliegen was in de beginjaren gevaarlijk en vol risico’s. De toestellen waren fragiel en een piloot genoot geen enkele bescherming. Velen van hen hun konden hun pionierswerk dan ook niet navertellen.
Henri Bakker in uniform bij zijn Blériot toestel. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Rondjes om de Sint Jan
Eenmaal in het bezit van zijn brevet schafte Bakker zelf een Blériot aan. Het toestel bood plek aan twee personen naast elkaar en werd ‘Condor’ genoemd. Met zijn Condor maakte Bakker diverse oefen- en demonstratievluchten, waaronder enkele spectaculaire vluchten tijdens de Bossche vliegweek in juni 1911.
Vanaf ‘vliegveld’ de Pettelaar steeg Bakker onder grote belangstelling op en vertoonde zijn kunsten. De inwoners van ’s-Hertogenbosch keken hun ogen uit toen Bakker over het publiek scheerde en enkele keren rond de toren van de Sint-Jan vloog. Enkele dappere stadsgenoten werden uitgenodigd als passagier en ervoeren zelf de euforie van het loskomen van de grond.
Henri Bakker voor de Blériot Condor, waarmee hij reclame maakt voor zijn vliegmaatschappij 'Condor'. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Het publiek keek vol bewondering toe en nam Bakker na afloop enthousiast op de schouders. Bakker werd gehuldigd en ontving een fluwelen dasspeld. Er was muziek, mensen waren uitzinnig. Alles leek erop te wijzen dat dit het begin was van een grootste toekomst voor de burgerluchtvaart en voor Henri Bakker in het bijzonder.
Vliegen als beroep
Aangemoedigd door het enthousiasme van het publiek bij de diverse vliegdemonstraties, richtte Bakker in mei 1911 met twee anderen de aviateursmaatschappij ‘Condor’ op. Ze vestigden zich in Ede, waar een compleet vliegkamp, inclusief tribunes en restaurant, werd ingericht. Hun doel was het vergaren van een inkomen door het houden van vliegdemonstraties.
Het publiek ontdekte echter al snel dat de vliegkunsten ook buiten de omheiningen goed te zien waren. Hun enthousiasme was niet getemperd, maar hun bereidheid een kaartje te kopen was dat wel.
Hangars op het vliegkamp van de Pettelaar in 1911. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Nu de inkomsten achterbleven maar ondertussen wel nieuwe onderdelen aangeschaft moesten worden of reparaties moesten worden uitgevoerd, werd het lot van de Condor al snel duidelijk. Het geven van vliegdemonstraties bleek niet rendabel en al in 1912 werd de maatschappij opgeheven.
Het bleek dus onmogelijk rond te komen van vliegen. Voor de enkeling die dat wel lukte, stopten de demonstraties enkele jaren later evengoed abrupt. Vanaf 1914, het begin van de wereldoorlog, richtten de vliegtuigfabrieken zich op het maken van vliegtuigen voor de oorlogsvoering. Bakker diende tijdens die oorlog als vliegenier zijn land, nog steeds met zijn eigen vliegtuig. Hij kon daarbij teruggrijpen op zijn eerdere bijzondere ervaring in 1911, waarbij hij de eerste militaire vlucht in Nederland maakte, in zijn eigen Den Bosch…
Militaire vlucht
We zijn terug in 1911, nu in september – een aantal maanden nadat Bakker zijn stad voor het eerst kennis liet maken met zijn vliegkunsten. De vliegenier geniet aanzien in zijn geboortestad, maar van landelijke bekendheid is nog niet echt sprake. Daar zal echter snel verandering in komen.
Nu er steeds vaker succesvolle vluchten worden gemaakt, heeft de luchtvaart ook de aandacht van het Nederlandse leger. Eerst vooral voor verkenning: vanuit de lucht kun je de bewegingen van de vijand immers perfect in kaart brengen!
Een demonstratievlucht tijdens de militaire vliegmanoeuvres in de Bossche Broek. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
In september 1911 richt het Nederlandse leger op de Pettelaar een eenvoudig, tijdelijk vliegkamp in. Het is het allereerste militaire kampement voor vliegtuigen in ons land. Het Vliegkamp Pettelaar maakt deel uit van een grootschalige militaire oefening, waarbij echte troepenbewegingen en ook het oversteken van de rivieren wordt nagespeeld. Het doel: de bewegingen vanuit de lucht verkennen en volgen.
Aan de oefening doen 20.000 militairen mee, verdeeld over twee legers: een zuidelijke groep rond ‘s-Hertogenbosch en een noordelijke in Gelderland. De noordelijken moeten proberen de rivier over te steken, terwijl er vanuit het zuiden verkenningsvluchten worden gemaakt.
Groepsfoto tijdens de verkenningsvluchten van de militaire oefening in 1911. Henri Bakker krijgt een krans van het meisje op de foto. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Vrijwel alle Nederlandse particuliere vliegers zijn voor deze oefening met hun vliegtuig naar de Pettelaar gekomen. Het weer werkt niet mee; bewolking en mist zorgen ervoor dat er de eerste dagen geen verkenningsvluchten kunnen worden uitgevoerd. Na enkele mislukte pogingen is de spanning in Vliegkamp Pettelaar voelbaar. Zou het de piloten lukken de vijand in kaart te brengen?
De verlossing komt op 21 september, nota bene van een man die werd geboren op nog geen kilometer afstand van het vliegterrein. Het is Bosschenaar Henri Bakker die als eerste zijn toestel de lucht in krijgt. Samen met zijn waarnemer Kanters maakt hij een succesvolle verkenningsvlucht. Vanaf 300 meter hoogte zien ze dat de ‘vijandelijke’ troepen bij Hedel nog niet begonnen zijn met de rivieroversteek. De vlucht voelt als een overwinning, een belofte voor de militaire luchtvaart en, volgens Kanters, “zeer koud”.
Chef van de Generale Staf, Cornelis Snijders, spreekt na afloop zijn bewondering uit voor Bakker. Niet alleen vanwege zijn lef en inzet, maar ook omdat hij de hele missie op eigen kosten heeft uitgevoerd. Overigens is dat geen uitzondering in de tijd, want geld voor militaire luchtvaart was er amper.
Henri Bakker met zijn dochtertje. © Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
Lof en latere leven
Er is veel aandacht voor de pioniersvlucht van Bakker. Een paar weken na de succesvolle verkenningsvlucht wordt hij beloond voor zijn moed en inzet. Koningin Wilhelmina benoemt hem tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau met de Zwaarden. Minister van Oorlog Hendrik Colijn stuurt hem bovendien een gelukstelegram.
Ongetwijfeld gesterkt door deze loftuitingen, houdt Bakker vast aan zijn ambitie om zijn geld te verdienen met vliegen. Ook nadat de Condor wordt opgeheven gaat Bakker zelfstandig door met commerciële demonstraties en overlandvluchten. Daarnaast dient hij zijn land als vaandrigvlieger (hij maakt verkenningsvluchten voor het Nederlandse leger) rond 1913.
Al tijdens de oorlog neemt hij echter een onvermijdelijke beslissing. Ondanks al zijn inspanningen blijkt het vliegen niet rendabel: Henri Bakker stopt met vliegen.
De begrafenis van Henri Bakker. © Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
De begrafenisstoet van Henri Bakker. © Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
De tweede helft van zijn leven richt Bakker, die altijd al veelzijdig was, zich op de handel. Hij wordt Ford-dealer in Wageningen en blijft een actief sporter. Op 13 maart 1933 overlijdt hij in Arnhem op 55-jarige leeftijd.
In ’s-Hertogenbosch wordt Bakker ook na zijn dood herhaaldelijk geëerd. Er worden herdenkingsvluchten uitgevoerd en op de Pettelaarse Schans staat een gedenkteken, dat herinnert aan de ‘eerste piloot van het Nederlandse leger.’
De niet al te grote straat in de Kruiskamp, enigszins verscholen tussen de grote namen, is misschien wel het meest passend eerbetoon. Zelf bleef Bakker namelijk onder alle lof wie hij altijd al was: een moedig en begaafd, maar bescheiden vlieger.
De 25-jarige herdenking dat de inmiddels overleden Henri Bakker de eerste vluchten van de Pettelaar ondernam. Zijn vrouw schudt hier in 1936 de hand van burgemeester Van Lanschot. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Het monument ter herinnering aan Henri Bakker. Fotograaf: Harrie Verschuren.
Geschreven door Janneke Wijkmans
