Een gemeenschap door oorlog ontwricht
In de familie van Wim van Hassel werd niet gesproken over de oorlog. De broer van zijn vader, Gerard, stierf als militair in voormalig Nederlands-Indië. Met tot gevolg dat zijn moeder bij het nieuws bezweek aan een hartinfarct. Dit was een zware klap voor de gemeenschap van Orthen, waar de familie Van Hassel al lange tijd woonde.
Wim met een foto van Gerard te midden van ander beeldmateriaal en bronnen.
Uitgezonden naar Nederlands-Indië
Na de Tweede Wereldoorlog riepen nationalistische leiders Soekarno en Hatta de onafhankelijkheid uit in Indonesië. Nederland wilde zijn kolonie niet kwijt en reageerde met zogenaamde ‘politionele acties’. Duizenden soldaten werden in 1947 naar Nederlands-Indië uitgezonden. Gerard was er daar een van.
Een foto van de boot waarmee Gerard naar Nederlands-Indië vertrok, de Van Oldenbarnevelt, op een ansichtkaart aan zijn ouders.
“Gerard is in dienst gegaan vanwege de militaire dienstplicht,” vertelt Wim. “Hij is opgeroepen en naar Indonesië gegaan.” Dit deed hij drie jaar op een rij, waarvan de laatste twee vrijwillig.
“Op het moment dat hij weggaat is dat voor iedereen een hele grote stap. Er worden familiefoto’s gemaakt en overal waar hij loopt en staat in Orthen zijn foto’s van,” lacht Wim. Hij eindigt op serieuze noot. “Maar hij is dus nooit meer teruggekomen.”
De foto’s die Wim van Gerard heeft verzameld.
Het overlijden van Gerard
Het Nederlandse leger trad hard op in voormalig Nederlands-Indië. De lokale bevolking sloeg terug met een bloedige guerrillaoorlog. Zij gebruikten munitie van de Japanners uit de tijd van de bezetting om boobytraps te maken. Zo ook oude vliegtuigbommen.
“Daar zijn ze met een carrier opgereden en alle zeven zijn om het leven gekomen. Ze zijn daar ook begraven in een massagraf, want er was echt niks meer van over.” Weet Wim uit getuigenverklaringen over Gerards compagnie.
Nederlandse militairen poseren voor een foto in Nederlands-Indië. Bekijk in beeldbank van het NIOD.
Op 25 januari 1949 schreef de majoor het droevig bericht van Gerards overlijden in een brief. Het slechte nieuws kwam met de luchtpost. De pastoor kreeg vervolgens de taak om de ouders op de hoogte te stellen van het verlies van hun zoon.
“Hij heeft een paar keer op en neer gefietst, want hij durfde niet naar binnen. Uiteindelijk is hij toch naar binnen gegaan en heeft hij het droevige nieuws verteld aan mijn opa en oma. Met tot gevolg dat mijn oma een hartinfarct kreeg en het leven liet.”
Grote impact op gemeenschap Orthen
De gemeenschap van Orthen was nauw betrokken bij de oorlog in voormalig Nederlands-Indië. Er kwamen hier maar liefst negentien militairen vandaan die meevochten aan het front. “Dat is best veel voor zo’n kleine gemeenschap. Als er dan eentje wegvalt, heeft dat een grote impact,” legt Wim uit.
Het overlijden van Gerard en zijn moeder kwam dan ook als een grote schok voor de gemeenschap in Orthen. Uit een boekje dat in Orthen gemaakt werd voor de militairen in voormalig Nederlands-Indië, De Hechte Band, leest Wim het overlijdensbericht van Gerard voor.
“Men kende hem aan zijn opgewekte karakter en menig jongeman had iets te danken aan zijn gulle kameraadschap.” Dat zijn moeder hem volgde, was voor de gemeenschap niet te geloven. “Voor deze droefheid kon men geen woorden vinden. Men wist dat men de liefde van een moeder niet kan peilen, maar dit was verbijsterend.”
Het overlijdensbericht van Gerard en zijn moeder in De Hechte Band.
De begrafenis van moeder Van Hassel
Dat Orthen zwaar getroffen was door dit verlies, blijkt uit de begrafenis van moeder Van Hassel. Wim vertelt dat de kerk bomvol zat. “Heel Orthen was helemaal uitgelopen.”
De begrafenis van Gerard op Java.
En die van zijn moeder in Orthen.
Tijdens de begrafenis werd ook Gerard herdacht. Hij was al eerder begraven op Java. “Hij is gestorven op Kebumen. Hij is daar eerst begraven en naderhand is hij naar een ander verzamelkerkhof verplaatst. Dat kerkhof is er nog steeds.”
Wim wijst naar een foto van zijn oma’s begrafenis. “Hier staat mijn vader als jochie van veertien jaar. Die was ook in een keer zijn moeder kwijt. Eigenlijk is daarna ook die hele familie uit elkaar gevallen. De moeder was de verbindende factor van zo’n groot gezin.”
De vader van Wim staat als jonge jongen naast de militairen op de begrafenis. Op de foto is hij links tussen de militairen door te zien.
Ontwrichtend voor gezin
Het overlijden van Gerard en zijn moeder was een zware klap voor de familie Van Hassel. Lang moest Wim naar het verleden van zijn familie gissen. “In mijn familie werd weinig gezegd over de oorlog. Het was een heel hecht gezin en door het overlijden van Gerard en oma is dus heel dat gezin uit elkaar gevallen.”
De familie verspreidde zich door Nederland en drie zussen verhuisden zelfs naar Australië. Wims vader ging toen hij oud genoeg was in dienst. In deze periode overleed zijn opa. “Dus mijn vader kwam uit dienst en had helemaal niks meer.”
Onderzoek naar Gerard
Wim hoorde thuis weinig over zijn familie. “Er werd gewoon over gezwegen.” Daarom begon hij met zijn eigen onderzoek. Het is zo dat hij op Gerard uitkwam. Veel over Gerards tijd in voormalig Nederlands-Indië heeft hij niet gevonden. “Wel dat het een grote impact heeft gehad in Orthen en dat het heel veel mensen beschadigd heeft.”
Het schriftje van Gerard dat door een nichtje van Wim in Australië voor een schoolpresentatie is gebruikt.
Na een bezoek van Wims ouders aan familie in Australië is het schriftje bij Wim terecht gekomen.
Een bijzonder inkijkje in Gerards leven komt uit het schriftje met foto’s dat hij bij zich hield. “Dit zijn foto’s die Gerard zelf heeft gemaakt in Indonesië. Allemaal foto’s uit Indonesië zelf, hoe de mensen daar leefden, het platteland.” Het staat vol met aantekeningen en ook foto’s van Gerard zelf. “Het zijn allemaal indrukken over Indonesië, wat hij mooi vond, belangrijk vond of hem interesseerde.”
Het verhaal doorgeven
Wim vindt het belangrijk dat Gerards verhaal verteld wordt. Hoewel zijn ouders dit vroeger niet deden, kreeg hij wel van kinds af aan het belang van het herdenken van de oorlog mee. Nu kent hij ook zijn familiegeschiedenis. “Dit verhaal kan ik vertellen. Ik kan het overdragen aan andere mensen in de hoop dat er iets goeds mee gebeurt.”
Dat deze geschiedenis ook nog in Orthen leeft, blijkt uit een recent ingezonden brief naar het buurtblad. Hierin schreef de zender dat Gerard en dit verleden niet vergeten mogen worden. Wim sluit zich daarbij aan. “Het verhaal moet gewoon verteld worden en overgegeven worden. Als wij het niet meer doen dan is het verhaal dadelijk weg. Daar wil ik voor waken.”
