Refugiehuis Sint Geertruid

Al sinds het begin van de zestiende eeuw pronkt het Refugiehuis Sint Geertruid op de Zuidwal van ‘s-Hertogenbosch. Op deze hoek van de Sint-Jorisstraat en de Spinhuiswal zochten kloosterlingen hun toevlucht in onrustige tijden. Uitkijkend over het Bossche Broek vonden zij hier hun rust. In tijden van beleg keken zij daarentegen de vijand recht in de ogen aan. Door de eeuwen heen heeft het Refugiehuis vele bewoners en roerige tijden gekend. Allen hebben zij hun afdruk op het gebouw achtergelaten. 

Het Refugiehuis en naastgelegen Paleis van Justitie. Bekijk in beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch. 

De abdij van Sint-Geertruid 

Abt Petrus Was van de Sint-Geertruid Abdij in Leuven gaf aan het begin van de zestiende eeuw de opdracht om een refugiehuis te laten bouwen in ’s-Hertogenbosch. Een refugiehuis was een plek waar kloosterlingen van buiten de stad in tijden van nood terecht konden. Als zusterstad van Leuven heeft ’s-Hertogenbosch al eeuwenlang een vriendschappelijke connectie met de stad. 

Zo’n toevluchtsoord was in deze tijd hard nodig. Van 1502 tot 1543 woedden namelijk de Gelderse Oorlogen. Hertog Karel van Gelre vocht tegen de Habsburgers om het vorstendom Gelre. Niemand was veilig voor de soldaten die onder legeraanvoerder Maarten van Rossum rondtrokken. Ze plunderden zelfs de kloosters. 

’s-Hertogenbosch belegerd 

Hoewel de kloosterlingen toevlucht zochten in ’s-Hertogenbosch, betekende dat niet dat ze hier altijd veilig zaten. Ook hier teisterden vijandige legers de stad. Ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog stond er regelmatig een Staats leger voor de stadsmuren om de stad te belegeren. 

De kloosterlingen uit Leuven bleken in deze spannende tijden behulpzame gasten. In 1591 deed prins Maurits zijn eerste poging om de stad te veroveren. De abt van Sint-Geertrui was op dit moment op bezoek. Hij kwam met het idee van inundatie, waarmee het gebied rondom de stad onder water werd gezet. Zo faalden de troepen van prins Maurits erin om de stad te bemachtigen. 

Het beleg van ’s-Hertogenbosch in 1629. Het leger van Frederik Hendrik kijkt vanuit het Bossche Broek op de stad. Bekijk in beeldbank Rijksmuseum. 

In 1629 lukte het de Staatse troepen wel om ’s-Hertogenbosch in te nemen. Als gevolg moest een groot deel van de kloosterlingen de stad verlaten en hun eigendom afstaan aan de nieuwe protestantse machthebbers. Het Refugiehuis bleef daarentegen onaangetast, omdat Leuven geen onderdeel was van de Republiek.  

De sporen van het beleg zijn vandaag de dag nog in het gebouw terug te vinden. De zijgevel bevat ingemetselde kogels. Met zijn positie op de Zuidwal was het Refugiehuis kwetsbaar voor vijandelijk vuur. 

Op 11 augustus 1767 verkocht de abdij zijn toevluchtsoord aan Hendrik Albert van Adrichem en Gerard van Luynen. Het Refugiehuis bestond toen uit twee delen. Een huis, open plaats, hof en stal en een naastgelegen huis met erf. Tijdens het beleg door de Fransen in 1794 kwam het gebouw in brand te staan. Van het naastgelegen huis bleef weinig meer over en een paar jaar later stond het weer te koop. 

Drukkerij Lutkie en Cranenburg 

In de negentiende eeuw kreeg het Refugiehuis weer een nieuwe functie. Drukkerij Lutkie en Cranenburg vestigde hierin zijn kantoor en magazijnen. De drukkerij maakte verschillende soorten papierproducten in het gebouw ernaast. Van gekleurd en gemarmerd papier tot gebloemd en geglansd. Het was de enige fabriek in het land die deze producten maakte. Hiermee won het zelfs prijzen op landelijke tentoonstellingen van nijverheid.  

De drukkerij breidde uit naar verschillende kantoorproducten, speelkaarten en albums. Eind jaren dertig verliet Lutkie en Cranenburg het gebouw. Het Refugiehuis bleef staan, maar de naastgelegen ruimte verdween. Tussen de Sint-Jorisstraat en de Spinhuiswal werd een stuk doorgebroken en hier moest de drukkerij voor plaatsmaken.  

Restauratie 

In de jaren 1937-1941 is het Refugiehuis gerestaureerd. Vooral de gevels kregen een flinke opknapbeurt. Dit is op een historiserende manier gebeurd, wat betekent dat er zoveel mogelijk is gekeken naar hoe het er vroeger uitzag. Hierdoor ziet het gebouw er nog erg zestiende-eeuws uit. Een groot deel van de inwendige constructies en de kelder zijn behouden. 

Na de oorlog 

In de jaren na de oorlog vestigden verschillende instellingen zich in het gebouw. Het Refugiehuis kwam in handen van de gemeente op voorwaarde dat het stadsarchief hier zou komen. Een afdeling van justitie kreeg uiteindelijk als eerste een tijdelijke plek in het Refugiehuis. In 1944 was het naastgelegen Paleis van Justitie namelijk afgebrand.  

Na de Sociale Dienst volgde De Artistieke Schuit. Hobbyschilders en -beeldhouwers kwamen hier bijeen om creatief aan de slag te gaan onder leiding van een ervaren kunstenaar. Later vond de Open Universiteit hier ook zijn plek.  

Het Refugiehuis op de hoek van de Sint-Jorisstraat en de Spinhuiswal. Bekijk in beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch. 

Het Refugiehuis Sint Geertruid heeft veel oorlogsgeraas gezien, maar ook veel gecreëerd en onderdak geboden. Tegenwoordig gaat het weer ingezet worden voor dit laatste deel. Er komt een creatieve broedplaats waar makers op allerlei verschillende vormen kunnen samenkomen. Dat gebeurt terwijl het gebouw de komende jaren verduurzaamd gaat worden. Zo blijft het Refugiehuis een plek waar mensen hun toevlucht kunnen vinden; in het verleden, heden en de toekomst. 

Het Refugiehuis vandaag de dag.