Geheimschrift uit 1579 onder een speld
Tijdens de Nederlandse Opstand werd de stad ’s-Hertogenbosch in januari 1579 voor de keuze gesteld. Moest de stad zich aansluiten bij de Unie van Atrecht, dan betekende dat trouw aan Spanje en behoud van het katholieke geloof. Zou de keuze voor de Unie van Utrecht zijn, dan koos men voor de kant van de opstandelingen, tegen Spanje en vóór het calvinisme. In juni bepaalde ’s-Hertogenbosch pas haar richting….. en koos voor de Unie van Utrecht. Het zou tot een vuurgevecht, het zogenaamde ‘Schermersoproer’ leiden, dat tweeënveertig doden en honderden gewonden opleverde. Een half jaar later verzoende de stad zich, als enige van de opstandige steden uit het Noorden, weer met de koning van Spanje.
Jan van Diepenbeeck: Het Schermersoproer te 's-Hertogenbosch in 1579. Gemaakt rond 1600. (Wikimedia Commons)
Tot de calvinisten die begin 1579 deel uitmaakten van het Bossche stadbestuur, behoorden Gerard Prouninck van Deventer en Dirck Aertssen. In deze gevoelige periode moest voorkomen worden dat belangrijke geschriften over de politieke situatie in verkeerde handen kwamen. Daarom waren delen van hun onderlinge correspondentie, zoals deze brief van Dirck Aertssen uit januari 1579 in geheimschrift geschreven. Dat bestond uit een combinate van letters en cijfers. Op dit bijzonder archiefstuk, is de door de ontvanger, Gerard Prouninck van Deventer, in kleine briefjes met de originele spelden op het stuk vastgemaakte ontcijfering van het geheimschrift nog steeds aanwezig.
Een uitsnede uit het document.
We lezen onder meer: “Alle brieven daer gijze condt becoomen viviliter (= voorzichtig) open doet waer duer alle secreten (= waardoor alle geheimen) int licht sullen coomen ten is niet mogelijck daer en moeten saecken by brieven gesmeet woirden daer ons lyff ende leven aen hangen (…)”.
